Μύθος ή θρύλος το Κρυφό σχολειό;

Ο Φ. Ι. Κακριδής αναζητεί την ιστορική αλήθεια για το αν οι τουρκικές αρχές επέτρεπαν τη λειτουργία ελληνικών σχολείων στην επικράτεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας με αναφορά στις πολύτιμες μαρτυρίες του γάλλου συγγραφέα R. Puaux

Φ. Ι. ΚΑΚΡΙΔΗΣ | Κυριακή 22 Φεβρουαρίου 1998

Εχοντας ζήσει πολλά χρόνια στην Ηπειρο δυσκολευόμουν πάντα να πιστέψω αυτό που τον τελευταίο καιρό με έμφαση υποστηρίζουν οι Ιστορικοί: ότι το «Κρυφό σχολειό» είναι καθαρός μύθος, με τη σημερινή έννοια της λέξης. 

Προτιμούσα να το θεωρώ θρύλο, πιστεύοντας ότι πρέπει να κρύβεται κάποια αλήθεια πίσω από τις λαϊκές διηγήσεις που ακούει κανείς συχνά από τους Καλογέρους ή την Εκκλησάρισσα, όταν επισκεφτεί, παράδειγμα, τη Μονή των Φιλανθρωπινών στο Νησί, της λίμνης των Ιωαννίνων κι άλλους πολλούς παρόμοιους τόπους ­ μια αλήθεια που βέβαια δεν τη φανταζόμουν να ταυτίζεται με το Φεγγαράκι μου λαμπρό, ούτε με Το κρυφό σχολειό του Ν. Γύζη (1886) και το ομώνυμο ποίημα του Ι. Πολέμη (1900). Οτι δεν υπάρχουν ρητές μαρτυρίες, σύγχρονες με τη λειτουργία του Κρυφού σχολειού, το θεωρούσα πολύ φυσικό: ποιος και γιατί θα κατάγραφε στα χρόνια της δουλείας μια πατριωτική πράξη, που γινόταν άτυπα κι εθελοντικά πίσω από την πλάτη της τουρκικής εξουσίας;

Τελευταία, η αντίθετη άποψη υποστηρίχτηκε με πολλή γνώση και πειστικότητα από τον Αλκη Αγγέλου, στο βιβλίο του Το κρυφό σχολειό: Χρονικό ενός μύθου, Αθήνα (Εστία) 1997· τα επιχειρήματά του με είχαν σχεδόν πείσει, και ήμουν έτοιμος να δεχτώ ότι ο «μύθος» δημιουργήθηκε και διαδόθηκε ακριβώς όπως το περιγράφει, όταν η τύχη το 'φερε να διαβάσω ένα παλιό γαλλικό βιβλίο του R. Puaux, με τον τίτλο «Δυστυχισμένη Ηπειρος»1.

Ο συγγραφέας ήταν το 1913 ανταποκριτής της παρισινής εφημερίδας Καιροί, και το 1914 δημοσίεψε τις ανταποκρίσεις του από την απελευθερωμένη Ηπειρο. Στις 11 του Μάη επισκέφτεται το Αργυρόκαστρο, και στις 13 καταγράφει τα βιώματα και τις εντυπώσεις του. Μεταφράζουμε:

... Λίγο αργότερα, την ώρα που έγραφα, ο Μ. Ζωτίδης, που με φιλοξενούσε ­ ένα αξιαγάπητο ηλικιωμένο γεροντοπαλίκαρο, που είχε κληροδοτήσει, όπως μου διηγήθηκαν, με τη διαθήκη του ολόκληρη την περιουσία του στα ελληνικά σχολεία του Αργυροκάστρου, και που είχε ακόμα φροντίσει το σπίτι του να χτιστεί έτσι, ώστε να μπορεί, αμέσως μετά το θάνατό του, να μετασχηματιστεί σε διδακτήριο ­ μου ανάγγειλε την επίσκεψη μιας αντιπροσωπείας.

Φόρεσα γρήγορα το φοκόλ μου, γραβάτα και σακάκι, και συνάντησα τους επισκέπτες στο σαλόνι. Ηταν ο δάσκαλος, η δασκάλα, και μερικοί μαθητές. Πρέπει να είχαν διαλέξει τα αγοράκια και τα κοριτσάκια που είχαν τα πιο καινούρια ρούχα. Οταν ρώτησα να μου πουν το επάγγελμα των γονιών τους, πληροφορήθηκα ότι δύο από τα τέσσερα αγόρια είχαν πατέρα ράφτη! Την ώρα που γυρόφερνε, σύμφωνα με το έθιμο, ο δίσκος με τα γλυκά, κουβεντιάζω με τους εκπαιδευτικούς. Η περιγραφή των προσπαθειών τους να συντηρήσουν την ελληνική ιδέα κάτω από τουρκική εξουσία ­ προσπάθειες που τις περιγράφαν απλά, σαν να ήταν για κάτι τελείως φυσικό ­ αποκάλυπταν χαρακτηριστικά αξιοθαύμαστα. Θα μπορούσε κανείς να αφιερώσει ένα ωραίο κεφάλαιο στο σώμα των ελλήνων δασκάλων της Ηπείρου που, αντιμετωπίζοντας τόσες αντιξοότητες και ταπεινώσεις, δεν έπαυαν γι' αυτό να προχωρούν το πατριωτικό τους έργο. Κανένα ελληνικό βιβλίο δε γινόταν δεκτό, αν είχε τυπωθεί στην Αθήνα. Επρεπε όλα να έρθουν από την Κωνσταντινούπολη. Η ελληνική ιστορία ήταν απαγορευμένη. Ετσι έκαναν συμπληρωματικές μυστικές παραδόσεις2, όπου χωρίς βιβλίο, χωρίς τετράδιο, ο μικρός Ηπειρώτης μάθαινε να γνωρίζει την πατρίδα μητέρα του, τον εθνικό του ύμνο, τα ποιήματα και τους ήρωές του. Οι μαθητές κρατούσαν στα χέρια τους τη ζωή των δασκάλων τους. Ενας λόγος αστόχαστος ή μια καταγγελία θα ήταν μοιραία. Δε μας συγκινούν αυτά τα διακόσια αγοράκια και τα διακόσια πενήντα κοριτσάκια, που αποδέχονταν τις ώρες της συμπληρωματικής διδασκαλίας ­ σε ηλικία, όπου τα παιδιά τόσο αγαπούν τα διαλείμματα ­, για να μιλήσουν για την Ελλάδα, κι ύστερα γύριζαν σπίτι τους με σφραγισμένα χείλη και με το μυστικό ενθουσιασμό στην καρδιά τους;

Δεν είμαι ειδικός· δεν ξέρω καν αν οι Ιστορικοί μας τις έχουν ήδη εκμεταλλευτεί τις άμεσες και σημαντικές πληροφορίες που δίνουν οι ανταποκρίσεις του Puaux και οι πολύτιμες φωτογραφίες που ο ίδιος τράβηξε και αναδημοσίεψε στα βιβλία του3 ­ υποθέτω ναι. Ομως η συγκεκριμένη μαρτυρία βλέπω να αντιστοιχεί απόλυτα στην ιστορική αλήθεια για το Κρυφό σχολειό, όπως την φανταζόμουν.

Σίγουρα, οι τουρκικές αρχές επιτρέπαν τη λειτουργία ελληνικών σχολείων στην επικράτεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ναι, και μόνο στα Γιάννινα, από το 1647 ως το 1805 ιδρύθηκαν και λειτούργησαν πέντε τουλάχιστον ονομαστές σχολές! Σημαίνει αυτό ότι οι δάσκαλοί τους είχαν την ελευθερία να διδάξουν ελληνικό πατριωτισμό και μαχόμενη Ορθοδοξία από την έδρα; ­ ή μήπως θα το θεωρούσαν περιττό; Δεν είναι φυσικό πέρα από τα επίσημα μαθήματα να γίνονταν και κάποιες περισσότερο ή λιγότερο οργανωμένες, άτυπες και κρυφές, «συμπληρωματικές παραδόσεις», σαν αυτές που ο Puaux διαπίστωσε ότι γίνονταν στο Αργυρόκαστρο στις αρχές του αιώνα; ­ ή μήπως ο δάσκαλος κι η δασκάλα του Αργυροκάστρου βρήκαν, με την προσωρινή απελευθέρωση του τόπου τους, την ευκαιρία να πουν ψέματα στον ξένο δημοσιογράφο, διεκδικώντας για τον εαυτό τους τις τιμές που ο σχηματισμένος ήδη «μύθος» του Κρυφού σχολειού είχε αποδώσει στους πατριώτες δασκάλους και ιερωμένους της Τουρκοκρατίας; Δεν είναι πιο λογικό να πιστέψουμε ότι οι εκπαιδευτικοί του Αργυροκάστρου θέλησαν τότε, πιστεύοντας πως ο τόπος τους είχε οριστικά απελευθερωθεί, να αποκαλύψουν στο Γάλλο ανταποκριτή τα βάσανα και τους κινδύνους που είχαν περάσει, όσο με τη σειρά τους συνέχιζαν την πατριωτική παράδοση των προκατόχων τους; Δεν ήταν άλλωστε αυτή ακριβώς η «άγραφη» διδακτική παράδοση που κράτησε στους σκοτεινούς αιώνες αναμμένη, απ' άκρη σ' άκρη της υπόδουλης Ελλάδας, τη σπίθα του Ελληνισμού και το κεράκι της Ορθοδοξίας;

Πολύ θα θέλαμε να ακούσουμε τη γνώμη των Ιστορικών.

1. Rene Puaux, Malheureuse Epire, Paris (Librairie Academique) 1914. Τώρα μαθαίνω ότι το βιβλίο έχει μεταφραστεί από τον Αχ. Γ. Λαζάρου, Δυστυχισμένη Ηπειρος, Αθήνα (Τροχαλία) χ.χ.

2. Alors on tenait des classes supplementaires secretes...

3. Από την Εγκυκλοπαίδεια του Πυρσού μαθαίνω ότι έχει ακόμα δημοσιέψει ανταποκρίσεις με τίτλους: Εις τα Βαλκάνια, 1912-13 (1914), Από Σόφιας εις Τσατάλτζαν (1914), και Ο Αγγλικός στρατός επί της Ηπειρωτικής γης (1916).

Ο κ. Φάνης Ι. Κακριδής είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Το Βήμα 

Και ανορεξικές και έγκυοι!! The Growing Phenomenon of Pregorexia

«Το ξέρω ότι βλάπτω το μωρό, αλλά δεν μπορώ να σταματήσω τους εμετούς». (!!)

Η γυναίκα δίπλα μου στο γυμναστήριο έκανε ποδήλατο με τέτοιο πάθος σαν να ετοιμαζόταν τουλάχιστον για τους επόμενους Ολυμπιακούς στο Λονδίνο. Έχασα κατά πολύ τον ρυθμό μου, όχι από ζήλια αλλά βλέποντας την κοιλίτσα της - ήταν εμφανώς έγκυος. «Είστε στην αρχή;», ρώτησα. «Στην αρχή; Τι λέτε; Γεννάω σε 4 εβδομάδες, αλλά προσπαθώ με κάθε τρόπο να μην πάρω βάρος». «Έχετε πολλή ενέργεια», είπα δυνατά, ενώ ουσιαστικά αυτό που ήθελα να πω ήταν κάτι άλλο, χωρίς όμως να ξέρω τι ακριβώς.

The Growing Phenomenon of Pregorexia

Αρκετά με τις απίστευτες φωτογραφίες της Νικόλ Ρίτσι, της Νικόλ Κίντμαν, της Τζέσικα Αλμπα και πολλών εγχώριων μικρών και μεγαλύτερων σταρ που μπαίνουν στα εφηβικά τζιν τους 6 εβδομάδες μετά τη γέννα. Δεν έχουμε τίποτε εναντίον τους. Δικό τους είναι το σώμα και ό,τι θέλουν κάνουν.

Γιατί υπάρχει μια ξεκάθαρη διαχωριστική γραμμή μεταξύ του τρώω τα πάντα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχοντας άλλοθι το μωρό, τρώω υγιεινά και αναπόφευκτα παίρνω τα 10-12 κιλά που θεωρούν φυσιολογικά οι γιατροί, και κάνω αυστηρή δίαιτα και εξαντλητική γυμναστική για να πάρω τα λιγότερα κιλά που γίνεται. 

Η πίεση που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες για τη διατήρηση της λεπτής, λεπτότερης, λεπτότατης σιλουέτας αγγίζει νέα όρια παραλόγου. Αρκετή είναι η δυσκολία για τις γυναίκες να βλέπουν το πόσο γρήγορα χάνουν τα κιλά της εγκυμοσύνης όλες οι διασημότητες και τα σελέμπριτι.
Αρκετά με τις απίστευτες φωτογραφίες της Νικόλ Ρίτσι, της Νικόλ Κίντμαν, της Τζέσικα Αλμπα και πολλών εγχώριων μικρών και μεγαλύτερων σταρ που μπαίνουν στα εφηβικά τζιν τους 6 εβδομάδες μετά τη γέννα. Δεν έχουμε τίποτε εναντίον τους. Δικό τους είναι το σώμα και ό,τι θέλουν κάνουν. Συγχαρητήρια εάν μπορούν να το καταφέρουν να επιστρέψει στην προ της εγκυμοσύνης κατάσταση μέσα σε 6 εβδομάδες ανατρέποντας με ευκολία το «άλλο σχήμα» το οποίο διαμορφωνόταν 9 ολόκληρους μήνες. Πολύ κρίμα για τη Χάλε Μπέρι, φωτογραφίες της οποίας κυκλοφορούν στα διεθνή έντυπα με τη μομφή: «Σχεδόν τρεις μήνες μετά τη γέννα και δεν τα έχει καταφέρει ακόμη να χάσει την κοιλιά».
Τώρα, η νέα νοσηρή τάση του Χόλιγουντ επιβάλλει «πάρτε όσο δυνατόν λιγότερα κιλά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, με οποιοδήποτε κόστος», ώστε να χάσετε λιγότερα μετά. Οι πιστές της ονομάζονται «pregorexics» (νεολογισμός, συνδυασμός των λέξεων pregnant - έγκυος και anorexic - ανορεξικός). Αυτό που επιθυμούν διακαώς οι pregorexics είναι να πάρουν ελάχιστο βάρος και να μην ψωνίζουν ρούχα εγκυμοσύνης, αλλά να συνεχίζουν να αγοράζουν ενδύματα το πολύ 2 νούμερα μεγαλύτερα από το κανονικό τους.
«Αυτό που ξεχνούν οι γυναίκες, λέει η Πατ Ο'Μπράιαν του Κολεγίου Γυναικολογίας του Λονδίνου, είναι ότι μερικές γυναίκες, λίγες τυχερές, είναι εξαιρετικά λεπτές από φυσικού τους και δεν παχαίνουν, δεν κάνουν κατακράτηση υγρών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά επανέρχονται γρήγορα. Οσο για τις σταρ, είναι η δουλειά τους να είναι όμορφες. Τις φροντίζουν μασέρ, διατροφολόγοι, αισθητικοί. Η μετά την εγκυμοσύνη καθημερινότητά τους δεν έχει καμία μα καμία σχέση με αυτή της γυναίκας της διπλανής πόρτας».
Η Ο' Μπράιαν, που ειδικεύεται στις περιπτώσεις των pregorexics, υποστηρίζει ότι πρόκειται κυρίως για κορίτσια που αντιμετώπιζαν σοβαρές διατροφικές διαταραχές στο παρελθόν - «είναι κάτι με το οποίο έχουν μάθει να ζουν και ίσως δεν το ξεπεράσουν ποτέ, δυστυχώς ούτε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Εχω εγκυμονούσες που συνεχίζουν να προκαλούν μόνες τους εμετούς για να μην πάρουν βάρος. Αλλες πάλι δεν περιορίζονται σε ήπια γυμναστική, αλλά συνεχίζουν να κάνουν αερόμπικ, στεπ και ελλειπτικά μηχανήματα, με κινδύνους για το μωρό». Υπάρχει όμως και μια άλλη κατηγορία, της οποίας τα ποσοστά συνεχώς αυξάνονται. «Είναι εκείνες οι γυναίκες που δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές στο σώμα τους», λέει η Βρετανή γυναικολόγος. «Οσο ενημερωμένη και να είναι μια γυναίκα, είναι βέβαιο ότι οι αλλαγές θα την ξαφνιάσουν και εκεί μπορεί το μυαλό της να αρχίσει να παίζει περίεργα παιχνίδια». Τα πρώτα που κόβουν δραστικά από το διαιτολόγιό τους οι pregorexics είναι τα γαλακτοκομικά και οι υδατάνθρακες. Οπως γράφουν pregorexics σε chat rooms, «προτιμώ να πεινάω παρά να αλλάξω νούμερο», «τα ρούχα εγκυμοσύνης είναι προσβολή», «το ξέρω ότι βλάπτω το μωρό, αλλά δεν μπορώ να σταματήσω τους εμετούς».
Διεθνείς μελέτες που δημοσιεύονται τους τελευταίους μήνες στη βρετανική επιθεώρηση Medical Journal υποστηρίζουν ότι γυναίκες που κάνουν δίαιτα και εξαντλητική γυμναστική κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης γεννούν μωρά με βάρος στα όρια του φυσιολογικού, ενώ μειώνουν τις πιθανότητες να έχουν γάλα και να μπορούν να τα θηλάσουν. 

«Είναι προφανές ότι θέτουν σε κίνδυνο την υγεία του μωρού και τη δική τους, καθώς δεν παίρνουν τις σωστές βιταμίνες, ασβέστιο και σίδηρο. Τους το λες και απαντούν: Ναι, αλλά είμαι 7 μηνών και χωράω ακόμη στα ρούχα μου», λέει η Ο' Μπράιαν.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 19/08/2008